Ukrayna Beynəlxalq Məhkəmədən nə gözləməlidir?

Martın 7-də Haaqada Ukraynanın Rusiyaya qarşı iddiası üzrə dinləmələr keçirilib. Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinə müraciət edən Kiyev Rusiya tərəfinin “soyqırım” anlayışını təhrif etməsinə görə iddia qaldırıb. Ukrayna sübut edəcək ki, Rusiya faktiki olaraq ölkəmizə qarşı silahlı təcavüzə haqq qazandırmaq üçün bu konsepsiyanı manipulyasiya edir.

Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi nə edir?

Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi Birləşmiş Millətlər Təşkilatının əsas məhkəmə orqanıdır. Onun özəlliyi ondan ibarətdir ki, dövlətlər arasında hüquqi mübahisələri həll edir. Həm də Haaqada yerləşən və Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi ilə tez-tez qarışdırılan Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsindən fərqlidir.

Onun yurisdiksiyası: ərazi suverenliyi ilə bağlı mübahisələr, beynəlxalq humanitar hüququn pozulması, dövlətlərin daxili işlərinə qarışmamaq, diplomatik münasibətlər və s. Bundan əlavə, Məhkəmə məsləhət xarakterli qərarlar qəbul etmək səlahiyyətinə malikdir.

Ukrayna dəfələrlə Beynəlxalq Məhkəməyə müraciət edib. Məsələn, 2004-cü ildə o, Rumıniya tərəfinin inandığı kimi Serpentinin qaya deyil, ada olduğunu sübut edəndə. 2017-ci ildə Ukrayna Terrorçuluğun Maliyyələşdirilməsinə Qarşı Mübarizə Konvensiyası və İrqi ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğvi haqqında Konvensiyanın çoxsaylı və sistematik şəkildə pozulması ilə əlaqədar bu Beynəlxalq Məhkəmədə Rusiya Federasiyasına qarşı iddia qaldırıb.

Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi yalnız ümumi yurisdiksiyasını tanıyan dövlətlər arasında və ya belə mübahisənin tərəflərinin tərəf olduğu xüsusi razılaşmalar əsasında mübahisələrə baxır. Hazırkı işdə bizim üçün vacib olan odur ki, Rusiya Soyqırımı Cinayətinin Qarşısının Alınması və Cəzalandırılması haqqında Konvensiya ilə bağlı mübahisələrə dair Məhkəmənin yurisdiksiyasını qəbul edir.

Konvensiya nə haqqındadır?

“Soyqırımı cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında” Konvensiya Lvov Milli Universitetinin məzunu, İkinci Dünya Müharibəsinin dəhşətlərindən sonra Rusiyada oxşar cinayətlərin törədilməsinin qarşısını almağa çalışan Rafal Lemkinin əməyinin nəticəsi idi. Bu konvensiya 1951-ci ildə qüvvəyə minmişdir.

Konvensiyanın II maddəsinə əsasən, soyqırım milli, etnik, irqi və ya dini qrupu tamamilə və ya qismən məhv etmək məqsədi ilə törədilən aşağıdakı əməlləri nəzərdə tutur:

a) belə qrupun üzvlərinin öldürülməsi;

.b) belə qrupun üzvlərinə ağır bədən və ya psixi zərər vurmaq;

c) qrupun tam və ya qismən fiziki məhvinə hesablanmış hər hansı bir qrup yaşayış şəraiti üçün qəsdən yaradılması;

.d) belə qruplar arasında uşaq doğurmanın qarşısını almaq üçün nəzərdə tutulmuş tədbirlər;

f) uşaqların bir insan qrupundan digərinə zorla köçürülməsi.

Eyni zamanda, heç bir beynəlxalq təşkilat Ukrayna ərazisində soyqırımı tanımadığını nəzərə alsaq, rusdilli əhaliyə təzyiq əlamətlərinin olmadığı aydın görunür. Ancaq Rusiya Federasiyası üçün qondarma reallıq qurmağın bu cür üsulları tanışdır.

Məsələn, Rusiya təbliğatı Bosniya və Herseqovinada Srebrenitsa soyqırımı ilə bağlı məqbul təsəvvür yaratmağa çalışır. 1995-ci ildə Srebrenitsa şəhərində Bosniya serb ordusunun əsgərləri tərəfindən müsəlman kişilərə qarşı qırğın törədilib. Keçmiş Yuqoslaviya üzrə beynəlxalq tribunal soyqırım ittihamı ilə hökm çıxarıb. Həmçinin Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi Srebrenitsa qırğını soyqırım kimi tanıyıb. Lakin Rusiya BMT Təhlükəsizlik Şurasının bu hadisələri soyqırım kimi tanıyan qətnaməsinə veto qoyub və Serbiya hökuməti ilə dostluq münasibətlərinə görə soyqırım faktını açıq şəkildə inkar edir.

Əslində, indi rəsmi olaraq elan edilmiş səbəb və eyni zamanda Rusiya Federasiyasının təcavüzünün məqsədi "Ukraynanın denasifikasiyası"deyilən qeyri-müəyyən anlayışdır.

Son səkkiz il ərzində Simonyan, Solovyov, Kiselyov, Skabeeva və başqaları kimi tanınmış təbliğatçılar Rusiya televiziyasında müntəzəm olaraq Ukrayna xalqının məhv edilməsi çağırışlarını eşitmişik. Rusiya təbliğat telekanalları “Russia Today”, “Birinci Kanal”, “Rossiya-24” (siyahı davam edir) nifrət və düşmənçilik mühiti yaradır. Onlar ardıcıl və uzun müddət düşmən imicini təbliğ edir, ukraynalıları öz əhalisinin gözündə insanlıqdan çıxarırlar. Və bununla da Rusiya Federasiyasının silahlı təcavüzünü, müharibə cinayətlərini və hətta, soyqırımını "əsaslandırır".

Soyqırımın şərhində Rusiyanın rəsmi mövqeyi təkcə Ukraynaya hücuma haqq qazandırmır, həm də ondan həqiqətən əziyyət çəkən xalqların xatirəsini incidir. Holokostun aparıcı tarixçiləri və tədqiqatçıları Rusiya hakimiyyətinin ritorikasını pisləyərək, soyqırımın bu cür şərhini bu terminin kinli istismarı adlandırıblar. Onların bəyanatı Jewish Journal-da dərc edilib və 150-yə yaxın tədqiqatçı tərəfindən imzalanıb. Oxşar mövqe Qüdsdəki Yad Vaşem muzeyinin, Polşa Osvensimindəki Auşvits-Birkenau və Kiyevdəki Babi Yar memorialının nümayəndələri tərəfindən səsləndirilib.

Rusiya tərəfi Kiyevdə nasistlərin əsasən yəhudilərin olduğu dinc əhalini qətlə yetirdiyi Kiyevdəki Babyn Yar memorial kompleksinə raket zərbələri endirməklə yaddaş mərkəzlərinə münasibətini nümayiş etdirib.

Məhkəmədən nə gözləmək olar

Ukrayna tərəfi Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsindən müvəqqəti tədbirlər görməyi xahiş edir: Rusiya Federasiyasını Ukrayna ərazisinə silahlı təcavüzü dayandırmağa məcbur etmək və onun nəzarətində olan hərbi və digər silahlı birləşmələrin döyüş əməliyyatlarında iştirakını dayandıracağına zəmanət vermək.

Rusiya tərəfi bu məhkəmə iclaslarını boykot etdi. Lakin bu, heç bir halda işin gedişinə və ona Məhkəmə tərəfindən baxılmasına təsir göstərməyəcək.

Eyni zamanda, Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin qərarı nə olursa olsun, Rusiyanın təcavüzünü dayandıracağına ümid etmək lazım deyil. Ukraynanın xeyrinə qəbul olunarsa, bu, digərləri ilə birlikdə Rusiyanın tam siyasi təcrid olunmasına səbəb olan başqa bir vasitədir. Bu Rusiyanın ittihamlarının və Ukraynaya qarşı təcavüzə haqq qazandırmaq cəhdlərinin mütləq əsassızlığını sübut edən daha bir arqument olacaq.

Təcavüzün qarşısının alınmasında beynəlxalq hüquq alətlərinin effektivliyi məsələsi açıq qalır. Axı indiyə qədər heç bir sanksiyalar və hüquqi qərarlar Avropanın mərkəzini silahlı təcavüzdən xilas edə bilməyib. Bu, sivil dünya üçün ciddi bir çağırışdır və onun həlli məhz indi həyata keçirilməlidir.

Gündüz Məmmədov

Paralel.az