Dünya bazarında ərzaq qiymətləri 10-cu aydır ki, ucuzlaşıb. Ötən illərin yaz ayları ilə müqayisədə kəskin azalma bütün ərzaq məhsullarında - buğdadan pendirə qədər bütün məhsullarda müşahidə edilir. Səbəb bol məhsul, aşağı enerji qiymətləri və tədarük zəncirlərinin tədricən sabitləşməsivə şaxələndirilməsidir. .

Rusiya üçün bu qarışıq əlamətdir: bir tərəfdən nisbətən ucuz ərzaq inflyasiyanı sakitləşdirir, digər tərəfdən sürətlə inkişaf edən yerli kənd təsərrüfatı sənayesi daha az gəlir əldə edəcək və bütövlükdə ölkə məzənnə fərqindən bir neçə on milyonlarla dollar itirəcək.

Kim yüksəldi, kim aşağı düsdü

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) məlumatına görə, yanvar ayından bəri dünyada ərzaq məhsullarının orta qiyməti ucuzlaşmaqda davam edir. Dekabr ayı ilə müqayisədə FAO indeksi 1,1% azalaraq 131,2 bənd təşkil edib. 2022-ci ilin mart ayının ən yüksək göstəriciləri ilə müqayisədə bu indeks artıq demək olar ki, 18% azalıb ki, bu da son 13 ilin ən güclü ucuzlasmadıdır.

Bu və ya digər şəkildə ucuzlaşma demək olar ki, bütün mal çeşidinə təsir etdi. Bitki yağı qiymətləri ən çox ucuzlaşıb. Müvafiq indeks dekabr ayı ilə müqayisədə 3% və bir il əvvəllə müqayisədə 25% azalıb. Süd məhsulları dekabr ayına qədər 2% azalaraq 12 aylıq minimuma çatdı. FAO Ət İndeksi yeddi aylıq azalma ilə 0,1% azaldı. Ət hələ bir il əvvəlkindən bir qədər bahadır. Nəhayət, şəkər ötən ilin aprelndəki pik ilə müqayisədə təxminən 5% ucuzlaşıb.

Taxıl indeksi hazırda 147,4 bal səviyyəsindədir. Bu, bir ay əvvəl olduğu kimi praktiki olaraq eyni dəyərdir. Taxıl qiymətləri keçən payızda bir qədər düşsə də, qiymətlər stabilləşib və 2022-ci ildən başqa istənilən illə müqayisədə indi kifayət qədər yüksək səviyyədədir. Bununla belə, müxtəlif taxıl növləri çoxistiqamətli dinamika nümayiş etdirir. Düyü bir ayda 6,2% sıçrayısla ucuzlaşıb, qarğıdalı 0,5% bahalaşib, ərzaq buğdası isə birdən 2,5% ucuzlaşıb.

Son altı ayda nə baş verdi? İlk növbədə taxıl müqaviləsi müsbət rol oynadı. Qara dəniz üzərindən ticarət edən ölkələr birlikdə qlobal dövlətlərarası təchizatın dörddə birindən çoxunu təmin edirlər. Beləliklə, onlar təkcə taxıl və yağlı bitki bazarlarına deyil, məsələn, ət bazarına da təsir göstərirlər. Müqavilə sayəsində dünya normadan bir neçə on milyon ton çox ərzaq buğdası aldı.
Təsadüfi deyil ki, qiymətlərin enməsi yazın sonunda baş verdi. Payızda o, gücləndi, çünki Rusiya taxılının tədarük zəncirləri də sabitləşdi. Bir tərəfdən tədarükün sanksiyalara məruz qalmayacağı proqnozlaşdırıla bilərdi, digər tərəfdən bu sanksiyalardan yan keçməyə imkan verə biləcək kanallar quruldu.
Nəticədə, 2022-ci təqvim ilinin sonuna qədər 2021-ci illə müqayisədə Rusiyadan taxıl məhsullarının pul ifadəsində ixracı 15% artıb. Buğdanı götürsək, o zaman 2022-2023-cü il kənd təsərrüfatı mövsümü üçün 45 milyon ton ümumi ixrac gözlənilir (2022-ci ildə ümumi məhsul 104 milyon ton olmaqla), bu yeni tarixi maksimum olacaq. Təbii ki, bu vəziyyətin sabitləşməsində mühüm rol oynamaya bilməzdi.

Lakin CBO və ondan sonra tətbiq edilən sanksiyalar təkcə birbaşa taxıl tədarükü səviyyəsində deyil, qlobal kənd təsərrüfatı bazarına təsir edən mürəkkəb problemə çevrildi. Tətbiq edilən məhdudiyyətlər Rusiya gübrələrinin ixracını çətinləşdirib və bu, dünyanın bir çox ölkələrində istehsalçıları da vurub. Öz növbəsində təbii qazın qiymətinin təxminən 10 dəfə artması səbəbindən gübrələr bahalaşıb. Qazın qiyməti yüksək həddən aşağı düşəndən sonra gübrələr də ucuzlaşıb - təxminən 30%. Bütün bunlar bazarlardakı çaxnaşmanı yumşaltmağa imkan verdi, bundan sonra qiymətlər  sürətlə geri çəkilməyə başladı.

Bu ərəfədə, bir neçə ölkədə bir anda yüksək məhsuldarlıq qeydə alınıb. Rusiyadan əlavə, Avstraliya, Banqladeş və Braziliya məhsullar üzrə yaxşı nəticə göstərib. Bir sıra quraqlıqlara baxmayaraq, 2022-ci ildə hava şəraiti bir çox məhsul üçün kifayət qədər müsbət olub ki, bu da qiymətlərdə özünü göstərir.
Nəhayət, bazara təsir edən amillər arasında yanacağın qiymətlərinin sabitləşməsini və 2022-ci ildə baş vermiş tədarük zəncirlərinin ümumi uyğunlaşmasını qeyd etmək lazımdır.

Maksimum ehtiyatlar

Rusiya iqtisadiyyatı üçün dünya qiymətlərinin ucuzlaşması birmənalı görünmür. Aqrar mənada Rusiya xalis ixracatçı ölkədir. 2021-ci ildə demək olar ki, 32 milyard dollar ixracın təxminən 30 milyard dolları idxalın payına düşür. 2022-ci il üçün məlumatlar hələ açıqlanmayıb. Gözlənilir ki, balansda mənfi saldo artıb (sanksiyalar, bəzi iri istehsalçıların getməsi). Buna baxmayaraq, Rusiya Federasiyası hələ də böyük həcmdə ərzaq məhsulları idxal edir və bundan əlavə, dünya qiymətləri daxili qiymətlərə birbaşa təsir göstərir. Kənd təsərrüfatı mallarının kotirovkalarının azalması ölkədə inflyasiyaya, xüsusən də onun sosial müdafiəyə ehtiyacı olan təbəqələrə daha çox təsir edir.

Eyni zamanda, son bir neçə ayda Novorossiysk limanında buğdanın bir tonunun qiyməti 30-35 dollar ucuzlaşıb (indi 12,5% zülallı buğdanın hər tonu 300 dollardan bir qədər ucuzdur). İxracatçılar yüz milyonlarla dollar itirir və bu xərclər fermerlərin üzərinə yüklənir. Bahalı gübrələr, texnika və materiallar kontekstində (2021-2022-ci illərdə bütün bunlar təxminən 50% bahalaşıb) fermerlərin təsərrüfatları üçün kifayət qədər narahatlıq yarada bilər. insaf naminə, rublun zəifləməsi, əksinə, bu vəziyyətdə onlara müsbət təsir edə bilər..

Taxıl qiymətlərindəki yeni artım, öz növbəsində, kənd təsərrüfatı bazarının qalan hissəsində zəncirvari reaksiyaya səbəb olacaq. Bu şəraitdə ərzaq məhsulları ixrac edən ölkələr yenidən qazanc əldə edəcək və inflyasiya yüksək səviyyədə qalacaq. Yalnız yaxın bir-iki ildə baş verməsi heç vaxt gözlənilməz olan qlobal iqtisadi böhran indi ərzaq qiymətlərini ciddi şəkildə aşağı sala bilər.

Akif, "Paralel.az"