Anar Can Kıtay:

20 Ağustos 1789 tarihinde Kacarlı İmparatorluğu'nda doğmuştur. Devletin kurucusu olan amcası Ağa Mehemmed Şah Kacar tarafından hem anne hem de baba tarafından Kacar neslinden olması ve üstün zekası sebebiyle veliaht tayin edilmiştir ve Azerbaycan Vilayeti valisi olmuştur. Adeten Kacarlı İmparatorluğu'nda ancak Azerbaycan valisi tahta çıkabilirdi.Valiliği döneminde Azerbaycan tarihinde ilk defa 1812'de matbaa kurdurdu,(imparatorluğun başkenti Tehran'dan tam 13 yıl önce) Osmanlı'dan esinlendiği Nizâm-ı Cedîd programıyla orduyu ıslah etme girişiminde bulundu. Ülkesindeki bilim adamı eksikliğini farkederek tarihte ilk defa Doğu'dan Batı'ya öğrenci gönderen devlet yöneticisi oldu. Rusya İmparatorluğu'nun hücumlarına karşı koymaya çalıştıysa da 1813 Gülistan ve 1828 Türkmençay antlaşmalarıyla Aras Çayı'nın kuzeyinde kalan Azerbaycan topraklarını (Sürmeli kazası günümüz Iğdır ili istisna olmakla) Rusya'ya teslim etmek zorunda kaldı. Tüm bu ileriye yönelik iddialı siyaseti babası Fetih Ali Şah Kacar'ın tahtından devrilme korkusu ile iç karışıklıklar bahane edilerek Horasan Vilayeti’ne vali tayin edildi. Azerbaycan'da Ruslara karşı aldığı mağlubiyetler psikolojisini çok derinden etkiledi. Aşırı hüzün çocukken yakalandığı bir hastalığın yeniden nüksetmesine sebep oldu ve 25 Ekim 1833 tarihinde tahta çıkamadan Meşhed şehrinde bir daha Azerbaycan'ı göremeden hayata gözlerini yumdu. Ondan sonra ne hiç bir Kacar şehzadesi ne de şahı bu kadar başarılı ve ileri görüşlü olamadı. Kacarlı İmparatorluğu çok uzun yıllar sonra onun başlattığı modernleşme hareketlerine devam etmek istese de çok geç kalındığı için başarılı olamadı ve çağın gerisinde kaldığı için tarihe karışmış oldu.

Aslında Veliaht Şehzade Abbas Mirze'nin bu hikayesi Azerbaycan halkının son 200 yılda yaşadıklarının kısa bir özetidir. Tarihte bir çok ilke imza atmış olan Azerbaycan Türkleri girmiş olduğu mücadeleler karşısında asla pes etmemiş ancak tam olarak başarıya da ulaşamamıştır. Tıpkı Veliahtı olduğu Kacar tahtına oturamayan Abbas Mirze gibi son 200 yıldır hakettiği yere gelememiştir...

(20 Ağustos 2019 tarihinde kaleme aldığım yazımın düzenlenmiş halidir.)

Paralel.az