Dos.  İLHAM ƏHMƏDOV

Müasir təhsildə gedən qlobal proseslərin səciyyəvixüsusiyyəti onun fasiləsiz modernləşməsidir. Təhsildəmodernləşmənin  əsas  məqsədi  kütləvi təhsil şəraitində yüksək keyfiyyətə nail olmaqdır.  İnkişafetmiş ölkələrin təhsil sistemləri qlobal tendensiyalarauyğun inkişaf edir. Təhsildə qlobal tendensiyalardünyanın yeni inkişaf səviyyəsi ilə  müəyyən edilir.  Bu məqsədlə bir çox ölkələrdə müvafiq təhsil strategiyaları   və  inkişaf proqramları hazırlanmış, hal-hazırda icra edilməkdədirlər.  Bu gün təhsiləstrateji yanaşma daha  vacibdir, nəinki hər hansı digərfəaliyyət sahələrinə.   Bu strategiyalar və onlaraəsaslanan təhsil islahatları  məhz sürətlə dəyişəndünyanın innovativ çağırışlarına cavab verməlidir.  

Innovasiya nədir? İnnovasiya – yeniliyin məzmunu və onun reallaşmasıdır. Bu termindəniqtisadiyyatda,  sonralar isə  müxtəlif  elmlərdə  genişistifadə etməyə başlamışlar.  Innovasiyaların,  yeniliklərin  yaradılması  müxtəlif  elm  sahələrindəspesifik cəhətlərlə  müəyyən  edilir.  Amma müxtəlif sahələrdə  intellektual yeniliklərin yaradılması, ixtiraçılıq,  səmərələşdirmə  kimi  mürəkkəb proseslərin  müəyyən  ümumi  tərəfləri də mövcuddur.  Hətta bu proseslərin alqotitmi  də  mövcuddur.  TRİZ (teoriya reşeniye tvorşeskix zadaç),  ARİZ (alqoritm reşeniye izobretatelnıx  zadaç) kimi nəzəriyyə vəmetodikalar bu gün dünyada çox geniş yayılmışdır. Yaponiya, Cənubi Koreya  v.s. innovasion inkişaf   yolu  tutan  ölkələr  xeyli müddətdir ki, bu fənnləri orta  məktəblərdə tədris edirlər.  Universitetlərə  qəbul zamanı   abituriyenlər  bu  fənndən imtahan verirlər.  Fərəhli  haldır ki, bu nəzəriyyələr  vaxtı ilə Bakıdayaradılmışdır.   Belə  ki,  onların müəllifi  tanınmış ixtiracı  G. S. Altşuller  Bakıda dogulmuş və  SSRİ dağılana qədər   burada yaşamışdır.  Bu səbəbdənmühəndis-texniki  sahədə çalışanlar üçün  TRİZ  üzrəilk təlim kursları da Bakıda təşkil edilmişdir.  

Müasir zamanda təhsildə innovasiyaların(yeniliklərin) yaranmasına səbəb ola  bilən  bir sıratendensiyaları qeyd etmək olar:

Bu gün insan fəaliyyətinin bütün sahələrindəinnovasiyalardan geniş istifadə edilir. Əslində bəşərtarixində  innovasiyalar həmişə olmuş,  bəşəriyyətin inkişafı  məhz  innovasiyalar hesabına  mümkünolmuşdur.  Son 20  ildə  isə  innovasiyalar  haqqındadaha çox  söhbətlər  gedir.   Bu   İKT-nin sürətli inkişafı  və onun müxtəlif  sahələrdə  tətbiqləri hesabına  çoxsaylı  innovasiyaların  yaradılması, onların    qlobal bazara çıxış imkanlarının art-ması, tətbiqlərinin  operativliyi,  rəqabətədavamlığın vəiqtisadi səmərənin  yüksəlməsi  ilə əlaqədardır.  

“İnnovasiya” və “yenilik” anlayışlarısinonimlərdir, çox hallarda eyni mənada istifadəolunurlar. İnnovasiya (yenilik) – yeninin yaradılmasıvə tətbiqi prosesidir, yəni elm, texnika, iqtisadiyyat vəidarəetməni birləşdirən mürəkkəb intellektual prosesdir. O, istehsal və istehlak münasibətlərikompleksini əhatə edir. Geniş mənada innovasiyadedikdə,  yeniliklərin (yeni texnologiya, məhsul, xidmət, istehsal, maliyyə, kommersiya)  inzibati,  təşkilati-texniki və sosial-iqtisadi qərarlar şəklindəmənfəətli istifadəsi başa düşülür. Bu səbəbdən də həm«innovasiya», həm də «yenilik» terminləri  eynimənada işlənilir.  İnnovasiyanı yaradan və tətbiq edəninsanlara innovator  deyirlər.  Yəni innovator olmadaninnovasiya və innovativ  inkişaf mümkün deyil.  İnnovatorun   yaradıcı, qeyri standart təfəkkürə, yüksıkerudisiya və savada, sahibkarlıq  qabiliyyətinə  malik  olmalıdır. Bu  xüsusiyyətlər isə  keyfiyyətli təhsil   hesabına mümkündür.  Deməli  innovatorların, dolayısıilə innovasion inkişafda   təhsilin  rolunu  mühümdür.

​Hər bir təhsil müəssisəsi  yeniləşmə prosesində 3  mərhələdən keçir:

• təşəkkül (yeni təhsil müəssisəsinin,  yeni kollektivinyaranması və ya kollektivin  böyük hissəsinintəzələnməsi  mərhələsi).

• fəaliyyət (təlim-tərbiyə  prosesinin   ənənəvi,  stabilproqram və pedaqoji texnologiyalar əsasında işinin təşkili mərhələsi)

• inkişaf (təlim-tərbiyənin köhnə məzmunu  və mövcudpedaqoji texnologiyalar yeni sosial-iqtisadi tələblərəcavab vermədiyindən yeni  məzmun, forma vətexnologiyaların yaradılması  və  tətbiqi mərhələsi).

​İnkişafda olan təhsil müəssisələri ənənəvi, stabil formatda işləyən təhsil müəssisələrindən fərqlənir. Bu fərqlər  özünü idarəetmədə də göstərir. Ənənəvi işrejimində müsbət nəticə verən pedaqoji texnologiyalar yeni-innovasion  iş rejimində bəzi hallarda   arzuolunan nəticələr verməyə  bilər. Təhsil müəssisələrindəinnovasion  fəaliyyətin əsas subyekti müəllim,  idarəetmə  obyekti isə təlim-tərbiyə prosesidir. İnkişafetmiş  təhsil müəssisələrində idarəetmənin predmetitəhsilin məqsədi, məzmunu, metod və formalarıdır. Praktik olaraq, hər bir innovasion təhsil prosesininobyekti  təhsilalanlardır. Tədqiqatçıların və təhsilmüəssisəsi rəhbərlərinin  əsas vəzifəsi təhsilinproqnozlaşdırılan nətıcələrinə maksimumyaxınlaşmaqdır.   Ona görə təhsil müəssisəsində tətbiqedilən  hər bir innovasiya  prosesi  idarəedilməlidir.

Bu mənada TN-də  yeni istiqamətli  fəaliyyətəehtiyac var.   Bu gün dünyada reallaşan təhsilislahatları  əsasən təhsil innovasiyalarına əsaslanır.  Ölkədə təhsil siyasətini formalaşdıran və həyatakeçirən qurum kimi   Təhsil Nazirliyi  təhsil islahatlarının proqnozlaşdırılmasında,  layihələndirilməsində, icrasında səmərəliinnovasiyalardan istifadə etsin. Yaxşı olar ki,  TəhsilNazirliyinin   tərkibində (nəznində) təhsilə dairinnovasiyaların yaradılması,  bu sahədə beynəlxalqtəcrübənin öyrənilməsi,  təhlili, onların ölkə təhsilindətransferi (praktik  tətbiqi), pedaqoji elmin son nailiyyətlərinin təhlili, təlimin yeni  texnologiyalarınınöyrənilməsi, öyrəncilərə biliklərin  yeni üsullarla çatdırılması,  biliklərin   diaqnostikası, təhsilinməzmununun  yenilənməsi v.s. məqsədlərlə  təhsilinistiqamətləri və pillələri üzrə xüsusi qurumunyaradılmasına  və ya mütəxəssis-ekspertlərinfəaliyyətinin təşkilinə ehtiyac var. 

​Mütəxəssis-ekspertlərlə işin əsas məqsədi islahatların səmərəliliyin yüksəldilməsi və bu sahədəbeynəlxalq standartların tətbiqidir.  Mütəxəssis-ekspertlərin vəzifələrinə təhsilin müvafiq sahələrinintəkmilləşdirilməsinə yönəlmiş inkişaf strategiyalarınıhazırlamaq, təhsil innovasiyaların öyrənilməsində vəonların praktikada tətbiqində iştirak etmək, ayrı ayrısahələrin inkişafı üzrə konsepsiya, strategiya,  metodologiya, metodikalar və metodik təlimatlarıhazırlamaq, təhsil seqmentləri və müəssisələrinə təşkilati-metodik və konsaltinq yardım göstərmək və s. məsələləraiddir. 

 ​Son 5 ildə   təhsil sistemində reallaşan “Təhsildəinnovasiyalar” adlı qrant müsabiqəsi də bu sahəyə  realinnovativ  tövsiyyələr  verə bilmədi.

Paralel.az