Siracəddin Hacı:
(QURANİ-KƏRİMDƏKİ ORUC AYƏLƏRİNİN ŞƏRHİ - BƏQƏRƏ, 183-187)
“(O sayılı günlər) Ramazan ayıdır ki, insanlığa rəhbər olan, bu rəhbərliyin açıq-aşkar dəlillərini (bəlgələrini) daşıyan və haqqı batildən ayıran Quran bax (məhz) bu ayda endirilmişdir. Sizdən biri bu aya qovuşanda oruc tutsun, xəstə, ya da yolçu olan kimsə də başqa günlərdə qəza etsin! Allah sizin üçün asanlıq istər, sizi sıxıntıya (çətinliyə) salmaq istəməz. (O) oruc günlərinin sayını tamamlamağınızı, sizi doğru yola qovuşdurduğu üçün Onu ucaltmağınızı və şükür etməyinizi istər” (2/185)

XVII YAZI

a) Qurani-Kərim insanlığa rəhbərdir – hidayətdir
ALLAH Qurani-Kərimin bir qrupa, bir irqə, bir ümmətə deyil, bütün insanlığa hidayət rəhbəri olduğunu buyurur. İlahi kəlam doğru yolu, bu yolun ölçülərini açıqlayır, buyurur ki, hidayət Allahın əlindədir, ilk addımı insan atmalı, o, hidayəti istəməli, onun üçün çalışmalıdır, hidayət onu tələb edənə verilər.
“HİDAYƏT” sözü ərəbcədir, “h-d-ya” kökündəndir, eyni kökdən olan sözlər Qurani-Kərimdə üç yüz on altı kərə işlədilmişdir, bu anlamları var:
a) “yol göstərmək”
“Bizə doğru yolu göstər” / “Bizi doğru yola yönəlt”. (1/6)
                                        b) “yönəltmək”
“Onlara cəhənnəmin yolunu göstərin”. (37/23)
                                        c) “səbəb olmaq”
“... Kim onu (Şeytanı) yoldaş seçərsə, bilsin ki, (Şeytan) onu azdıracaq və alovlu atəşin əzabına sürükləyəcək”. (22/4)
ç) “fitrət qazandırmaq”
“(Musa) da bizim Rəbbimiz hər şeyə yaradılışını verən (hər şeyi yaradan), sonra da (yaratdıqlarına yaradılışına uyğun yolu göstərəndir dedi)”. (20/50)
                                           d) “yol tapmaq”
“O daha necə əlamətlər yaratdı. Onlar ulduzlarla da (hansı yoldan gedəcəklərini) taparlar”. (16/16)
e) “doğrunu tapmaq”
“Onun taxtını tanımayacağı bir hala gətirin, görək tanıyacaqmı, yoxsa tanımayanlar arasındamı olacaq”. (27/41)
ə) “qurban”
“Həcc və ümrəni Allah üçün tam yerinə yetirin. Əgər (bunları) yerinə yetirmək imkanı verməsələr, (sizin üçün) asan olan qurbanı kəsin (göndərin)”. (2/196)
f) “hədiyyə”
“(Səba məlikəsi Belkıs): “Mən (indi) onlara bir hədiyyə ilə elçi göndərim, baxaq elçilər (hansı nəticə) ilə dönəcəklər”, - cavabını vermişdi”. (27/35)
Ayədəki “müttəqilər üçün hidayətdir” (“hudən lil-muttəqin”) ifadəsini hidayətə qovuşanlar üçün təqva qaynağıdır kimi anlamamalıyıq: “... İfadədə hidayət təqvanın deyil, təqva hidayətin alt yapısı (əsası, bünövrəsi) olaraq təqdim edilir, yəni təqva hidayətin səbəbi, hidayət təqvanın nəticəsidir... Hidayətdən öncəki təqva “məsuliyyət əxlaqı”dır. “Məsuliyyətli davranış” anlamına gələn saleh əməl də məhz belə bir əxlaqdan doğular”.
BEYDAVİ yazır ki, Qurani-Kərim hidayəti müttəqilərə (təqva sahiblərinə) xas qılmışdır (aid etmişdir). Bunun səbəbi var: təqva sahibləri bu rəhbərlikdən istifadə etmiş, uca Allahın ayələrindən yararlanmışlar. Əslində, Qurani-Kərimin yol göstərməsi insanların hamısına aiddir: “O, insanlara bir rəhbərdir”. (2/185) Quran hidayətindən özəlliklə təqva əhlinin istifadə etməsi bunu da göstərir: “Ondan ağlından doğru istifadə edənlər, düşünənlər faydalana bilər, çünki Quran sağlamlığı qorumaq üçün zəruri olan faydalı qida kimidir. Bədən sağlam deyilsə, o faydalı qidalar işə yaramaz...”.
“HÜDA” / “HİDAYƏT” yol göstərmək, doğru yola yönəltmək, maarifləndirmək, uca Allahın razı olduğu həyat tərzində, iman, ibadət, əxlaq yolunda ilahi rəhbərlik etməkdir. İlahi kitablar müttəqilərə (təqvalı olanlara) doğru yolu göstərmək üçün nazil edildi, bu kitablar qorunanlara ilahi rəhbərlikdir. Hüda/hidayət açıq olan, doğru yolu tapan, göstərən dəlildir. Elə bir dəlildir ki, insanı doğru yola qovuşdurur. Əl-Hüda insanı arzuladığı məqsədə qovuşdurar, o, nurdur, qaranlıqları yox edər, o, bələdçidir, insanı azmaqdan qoruyar.
QURANİ-KƏRİM hidayətdir, hidayətin qaynağıdır, hidayət Onunla mümkündür. Hüda qəlbə yerləşən imandır, qul onu istəyər, Allah da yaradar.
ZƏMƏXŞƏRİ deyir ki, ayədə “müttəqilərə hidayət rəhbəridir” deyilir. Müttəqilər hidayətə qovuşmuş insanlardır.

O halda, ayə niyə bu biçimdə nazil olmuşdur? (Yəni hidayətdə olanlara hidayət istəməyin anlamı nədir?): “Bu, sənin hörmətli bir insana: “Allah səni əziz qılsın, sənə güc, qüvvət versin, sənə ikram etsin”, - tərzindəki cümlənə bənzəyir. Sən bu cümlənlə o insanda var olan şeyin sabit olmasını, artmasını, davam etməsini istəyirsən. Eyni ölçü Fatihə surəsinin bu ayəsində də var: “Bizi doğru yola yönəlt!” (Doğru yolda olanlar doğru yol istəyirlər – doğru yolda olmaq önəmli, onu qorumaq daha önəmlidir)”.
HİDAYƏTDƏ şüurlu, iradəli, hədəfli tələb/yönəlmə var. Hidayət arzu edilən şeylərə qovuşduran vasitələri qəti/dəqiq göstərmək, doğru yolu tanıtmaq, yol işarələrinin anlamını izah etməkdir, yəni maarifləndirmə işidir, həqiqəti açıqlamaqdır, elm, öyrənmə, oxuma, düşünmə yoxdursa, hidayət də yoxdur. Hidayətin ziddi dəlalətdir (azmadır).
“HİDAYƏT” sözü ilə eyni kökdən olan sözlərdən biri də “hədy”dir, “həyat tərzi”, “hal”, “gediş” anlamları var. Allah Rəsulu buyurur: “Sözün ən doğrusu Allahın kitabıdır, yolların ən gözəli də Məhəmmədin yoludur (hədyu Muhamməd)”.
Ardı var...

Paralel.az