Son bir neçə həftədir ki, bəzi millət vəkilləri və hökumətin sosial-müdafiə siyasətini dəstəkləyən iqtisadçı ekspertlər gələn il pensiyaların əhəmiyyətli dərəcədə artımından söhbət açır. Bu, ölkənin hazırki maliyyə-iqtisadi durumuna adekvat addımların atılması lazım gəldiyi məqamda ictimai rəyin manipuliyasiyası (aldadılması) üçün edilən cəhdlərdən başqa bir şey deyil. Hazırda ilin sonuna qədər ölkədə ortalama real inflyasiya səviyyəsinin 30 faizi keçəcəyi gözlənilir Lakin Statistika Komitəsinin noyabr ayının yekunlarına görə açıqladığı rəqəmlərdən çıxış etsək, ölkədə rəsmi inflyasiya 20 faizin altında rəsmiləşdiriləcək.

Amma baş nazir Əli Əsədov Milli Məclisdəki çıxışında etiraf etdi ki, ölkədə ərzaq məhsullarının inflyasiyası 60 faizdir. Bu isə o deməkdir ki, bu ilin yanvar ayında 100 manata ala bildiyimiz ərzağa indi 160 manat pul xərcləməli oluruq. Yəni hökumət əhalinin bu ilin yanvarın 1-ə olan real gəlirlərindən ərzağa xərclədiyi hissəni bərpa etmək üçün həmin vəsaitlərin nominal qaydada 60 faiz artırılmasına nail olmalıdır. Azərbaycanda isə əhalinin böyük əksəriyyəti - 90 faizindən çoxu əldə etdiyi aylıq gəlirin 80-90 faizini ərzağa xərcləyir. Pensiyaçıların isə aldığı məvacib onların aylıq ərzağa olan tələbatını belə tam şəkildə ödəyə bilmir.

Düzdür, bu il pensiyaçılar üçün yaşayış minimumu 176 manat, gələn il üçün isə 199 manat müəyyən edilib. Amma bu dəyərdə yaşayış minimumu ilə pensiyaçı bu ilin yanvar ayı ücün gündə 15 qram kərə yağı, 18 qram balıq, 23 qram bitki yaği, 80 qram ət, 130 qram kartof, 330 qram çörək ala bilərdi. İndi bu məhsulların qiyməti Əli Əsədovun sözlərinə görə, 60 faiz artıb. Bu o deməkdir ki, hazırda pensiyaçı 176 manatla gündəlik yuxarıda sadalanan miqdarda məhsulların heç yarısını da ala bilmir.

Belə bir durumda pensiyaçılar hökumətdən məvaciblərinin şəraitə uyğun artırılmasını gözləyir. Ancaq belə bir artımın əlamətləri açiqlanan rəqəmlərdə görünürmü?

Təsdiqlənən dövlət büdcəsindən görünür ki, əslində hökumət gələn il üçün əhalinin gəlirlərini inflyasiya səviyyəsinə uyğun olaraq kompensasiya etmək fikrində deyil. Bu dövlət büdcəsindən əməyin ödənilməsinə və sosial-müdafiə sahəsinə dövlət büdcəsindən gələn il üçün ayrılan vəsaitlərin artım tempindən açıq şəkildə görünür. Nəzərdə tutulan artımlar hesabına dövlət büdcəsindən maliyyələşən idarələrdə çalışan işcilərin əmək haqqı 2023-cü ildə 10-15 faiz artırila bilər. O ki qaldı pensiyaların artırılmasına, burada bir məsələyə aydınlıq gətirməyə ehtiyac duyulur.

Belə ki, hazırda hökumətin sosial-müdafiə siyasətini təqdir edən ekspertlər və deputatlar təbliğat xarakterli çıxışlarında pensiyaların 15 faiz artırılacağını vurğulayırlar. Əslində isə bu hökumətin qərarından asılı olmayan - qanunvericiliyin tələb etdiyi indeksləşdirməyə görə gözlənilən artımdır.

Yəni "Əmək pensiyaları haqqninda" qanunun aşağıdaki maddələrinə uyğun olaraq, əmək pensiyaları ildə bir dəfə Statistika Komitəsinin müəyyən etdiyi, ölkə üzrə orta aylıq əmək haqqının artım tempinə uyğun olaraq indeksləşdirilir, yəni artırılır və ya azaldılır: "Maddə 29.1. Əmək pensiyasının sığorta hissəsi ildə bir dəfə ölkə üzrə orta aylıq nominal əməkhaqqının müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilən illik artım tempinə uyğun olaraq müvafiq icra hakimiyyəti orqanının qərarına əsasən indeksləşdirilir.

29.1-1. Sığortaolunanların fərdi hesabının sığorta hissəsində qeydə alınan pensiya kapitalı ildə bir dəfə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən olunan istehlak qiymətləri indeksinin illik səviyyəsinə uyğun olaraq müvafiq icra hakimiyyəti orqanının qərarına əsasən indeksləşdirilir".

Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən bu ilin 11 ayı ərzində inflyasiya səviyyəsi 14,8 faiz təşkil edir. İlin sonuna qədər bu rəqəmin 15 faizə çatacağı gözləniləndir. Ona görə də hökumətin sosial-müdafiə siyasətini təbliğ edənlər gələn il pensiyaların 15 faiz artırılacağını proqnozlaşdırır. Əslində isə bu hökumətin artım təşəbbüsü deyil, sadəcə qanunun tələbidir.

Həmişə indeksləşdirmə sərəncamında qeyd edilən 29.1-1 maddəsi isə işlək mexanizmə malik deyil. Çünki təcrübi olaraq heç kim fərdi hesab açaraq, o hesaba pensiya kapitalı qoymur. Bunun mexanizmi ondan ibarətdir ki, guya vətəndaş əmək haqqından tutulan 25 faizlik (22%+3%) DSMF-yə sığortadan əlavə özünə pensiya kapitalı yığmaq üçün fərdi hesab açıb, həmin hesaba pensiya kapitalı yığa bilər.

Hazırda təsdiqlənən dövlət büdcəsindən də görünür ki, hökumət qeyd edilən 15 faizlik indeksləşdirmədən başqa pensiyalarda digər artımlar nəzərdə tutmur.

Beləki, 2022-ci ildə dövlət büdcəsindən sosial müdafiə və sosial təminat sahəsinə ayrılan vəsaitin həcmi 3,73 milyard manat, o cümlədən dövlət büdcəsindən DSMF büdcəsinə 1,23 milyard manat təşkil edir. 2023-cü ilin dövlət büdcəsindən isə analoji istiqamətlərə 4,42 milyard və 1,47 milyard manat vəsait ayrılmasi nəzərdə tutulur. Göründüyu kimi, hökumət sosial müdafiə sahəsinə ayırmalarda gələn il 690 (18,4%) milyon manat, o cümlədən dövlət büdcəsindən DSMF büdcəsinə 240 (19,5%) milyon manat artım nəzərdə tutulub. Bu isə əmək pensiyalarının 15 faizlik indeksləşdirilməsindən 3-4 faiz artıq məbləğdir.

Bir məqamı da qeyd edək ki, gələn il üçün dövlət büdcəsində yaşayış minimumu 246 manat müəyyənləsdirilib ki, bu da minimum əmək pensiyasından 6 manat çox olduğundan uyğunsuzluq yaradır. Böyük ehtimalla gələn ilin yanvar ayının 1-dən əmək pensiyalarının minimum məbləğı 250 manata qaldırılaraq, yaşayış minimumuna uyğunlaşdırılacaq. Yerdə qalan 3-4 faiz artıq vəsait də onun maliyyələşdirilməsi üçün nəzərdə tutulub.

Onu da vurğulayaq ki, hökumət büdcənin və Prezidentin ehtiyat fondundan istifadə edərək də pensiyaları artıra bilər. Lakin təyinatlı ayırmalarda pensiyaların indeksləşdirmədən başqa artımı nəzərdə tutulmur.