Bu gün orta təhsildə qarşılaşdığımız ən ciddi problemlərdən birini - digər dillərdə tədrisi necə həll edirik? Tədris situasiyasını həll etməyin düzgün yolu hansıdır?

Bugünkü vəziyyət:
1. Qeyri-dövlət dillərində, xüsusilə rus dilində orta təhsil almaq istəyənlərin çoxluğu Bakı şəhəri üçün xarakterikdir. Digər böyük şəhərlərdə, rayon mərkəzlərində bu cəhətdən gərginlik yoxdur.
2. Məsələyə ölkəmizdə valideynlərin uşaqlarına orta təhsili rus və ya ingilis bölməsində verməsinə təşkilati cəhətdən problem yaratmaq kimi baxmağın tərəfdarı deyilik. Buna qanunvericilik aktlarımız, dövlətin təhsil siyasəti imkan verir...

Yaranmış situasiya ilə bağlı ictimaiyyət, valideynlər nə ilə hesablaşmalıdırlar?

Bu bölmələrdə a) uşaqların öz ana (dövlət) dilini sərbəst bilməsi; b) öz ölkəsinin tarixi, coğrafiyası, mədəniyyəti, adət-ənənələri, sosial-ictimai mühiti və s. barədə məlumatlı olması, vətənpərvər böyüməsi; c) gələcəkdə yaşadığı ölkənin əmək bazarında karyera inkişafı imkanlarına malik olması və s. amillərlə yanaşı, digər cəhətlər də var ki, onları da bilməliyik:

birincisi, yuxarıda sadalanan şərtlər daxilində təhsilin məzmununu, yəni yeni tədris standartlarını, tədris proqramlarını (fənn kurikulumlarını), tədris planlarını, dərslikləri, elmi-metodiki təminatı, məzunların bilik və bacarıqlarının qiymətləndirilməsi və dəyərləndirilməsi mexanizmini yaratmaq lazımdır. Orta təhsilin məzmununa mövcud yanaşmaların köklü dəyişikliyə imkan verməyəcəyi göz qabağındadır. Bu işi isə öz axarına buraxmaqla həll etmək mümkün olmur. İllər ötür, nəsillər böyüyür... Təlim qeyri-dövlət dillərində aparılan siniflərə düşməyənlər hər il bundan narazı qalırlar. Nə ingilis, nə də rus gəlib bizim bu dillərdə təhsil alan uşaq və gənclərin təlim-tərbiyəsinin məzmununu milli ideologiyamıza uyğun nizamlayan deyil.

ikincisi, bəlkə də birinci məsələdən də vacib digər bir cəhət təhsilin kadr təminatı məsələsidir. Hamı anlamalıdır ki, Bakıda valideynlərin rus bölməsinə uşaq verməsinin əsas səbəbi dövlət dilində təhsil verən məktəblərimizdə ibtidai sinif müəllimləri problemidir. Bunu ibtidai sinif müəllimərinin sertifikasiya imtahanlarının nəticələri də aşkar göstərdi: son iki-üç onil ərzində regionlardan Bakıya axışan pedaqoji işçilərin, pedaqoji təhsil bazası olmayanların saxta ixtisasdəyişmə yolu ilə ibtidai sinif müəllimliyinə yol tapması bu müddətdə milli təhsilimizə, düşüncəmizə, övladlarımızın mənəvi-psixoloji cəhətdən formalaşmasına ciddi ziyan vurub. Bu hal etiraf olunmalıdır. Yaşından asılı olmayaraq, xüsusilə tədris dövlət dilində aparılan ibtidai siniflərdə bütün müəllimlər sertifikasiyanın nəticələrinə, valideynlərin və məktəb rəhbərliyinin rəyinə uyğun yeni dərs ilinin başlanğıcınadək attestasiyadan keçirilməlidir. Bu boyda təhsil ekspertləri, ictimai şuralar, təhsil forumları var. İclaslar keçirməklə, problemləri bilmədikləri üçün televiziyalarda predmetsiz müzakirələr aparmaqla yox, məhz məktəblərlə birbaşa əməkdaşlıq yolunu tapmaqla işə yardımçı olmaq məsləhətdir.

Üçüncüsü, rus və ingilis bölmələri üçün pedaqoji kadr çatışmazlığı problemini də həll edə bilməmişik. Universitetlər pis-yaxşı müəllim hazırlığı aparırlar, lakin dilləri bilən ali pedaqoji təhsilli gənclərin əksəriyyəri əmək bazarında daha yüksək məvacibli, daha az əziyyətsiz iş yerlərinə üstünlük verirlər.
Təhsildə aşkarlıq cəhdlərimiz, bəzən şüarçılıq, pedaqoji nəsillər arasında körpünün qırılması, təhsil və imtahan qrafikləri ilə bağlı DİM və ETN-nin tədbirləri arasında uyğunsuzluq, təhsili idarəedici orqanların orta məktəblərə lazımsız və aqressiv reydləri (yoxlayıcıların sosial şəbəkələrdə hədələyici anonsları), məktəblərə, liseylərə qəbulda, olimpiada və bilik yarışlarında qaliblərin müəyyən olunmasında ilbəil eyni adamlara böyük səlahiyyətlərin verilməsi və sair hallar, təəssüf ki, 1) potensiallı gənclərin MİQ imtahanlarına, məktəb işinə meylini azaldıb; 2) valideynlərin məktəbə, müəllimlərə qarşı aqressiyası artıb; 3) bütövlükdə müəllimlik fəaliyyəti sayğısızlıq və əmək haqqının azlığı üzündən nüfuzunu itirib. Hətta 15-20 min manat illik təhsil haqqı götürən özəl məktəblərdə belə müəllimə minimum əmək haqqı təklif olunur. Bu ağrılı problemi qabartmaqda məqsədimiz odur ki, nəyin ki, kişilər, heç qadınlar da müəllimliyi özünün və ailəsinin təminatı üçün dolanışıq yeri hesab etmir...
Bir sözlə, biz valideynlər və təhsili idərəedənlər ömrünü-gününü məktəbdə keçirən müəllimin əmək fəaliyyətinin motivasiyası barədə düşünməliyik (təbii ki, işləmək həvəsi və bacarığı olanların, bacarıqsız və həvəssiz adamlar məktəbə ancaq ziyan vururlar). Bacarıqlı müəllimlər isə öz evlərində, tədris mərkəzlərində repetitorluqla maliyyə vəziyyətlərini düzəltməklə yanaşı, məktəbin işinə yarı güclə qatılmaq məcburiyyətində qalırlar...
Dördüncüsü, ailəsində dil daşıyıcısı, dil mühiti olmayan, uşağı müvafiq məktəbəqədər təhsil müəssisəsində hazırlıq keçməyən valideynlərin təlim qeyri-dövlət dilində aparılan siniflərə can atması cəhdi həm uşaq, həm məktəb, həm də müsahibəni aparanlar üçün problem yaradır...
Sözün qısası, məzmun və kadr problemi ölduğu şəraitdə qeyri-dövlət dillərində təlimi rəğbətləndirmək məntiqsiz görünür.

Vəziyyətdən çıxış yolu

2015-ci ildən bəri tərəfimizdən təklif olunur.

Hazırda təlim qeyri-dövlət dilində aparılan
siniflər üçün ən optimal variant bu bölmələrdə dövlət (Azərbaycan) dilinə də təlim dili statusu verməkdən ibarətdir. Bu halda müəyyən olunmuş tədris qrafikinə uyğun 1-ci sinifdən başlayaraq, hər iki dil məlum tədris standartlarına müvafiq mənimsədilir. Tədris fənlərinin aparılması paritet gözlənilməklə hər iki dildə həyata keçirilir. Orta təhsilin sonrakı pillələrində də (orta və yuxarı siniflərdə) eyni yanaşma tətbiq olunur. Hazırki tədris planlarına uyğun bu siniflərdə yalnız bir xarici dil (əsasən, ingilis) tədris olunduğundan xarici dilə ayrılan saatları 2-ci sinifdən başlayaraq orta siniflərdə nisbətən artırmaqla 10-11-ci siniflərdə müəyyən fənlərin profil üzrə ingiliscə tədrisi də real olar.
Bu yolla həm valideynlərin, həm də zamanın tələbini ödəyib məktəblərimizi təkcə zahirən yox, həm də məzmunca dəyişərik. Göstərilən addım məktəblərdə ciddi canlanma yarada bilər. Bu keçidi ləngitməyin mənası yoxdur.
İnsaf naminə qeyd edək ki, ETN müəyyən addımlar atıb. Ikidilli təlim ilə bağlı pilot layihələr elan olunub. Xüsusən də təlim qeyri-dövlət dillərində aparılan siniflər üçün dərsliklərin hazırlanması, məzmunu ilə bağlı ciddi elmi-metodiki, ideoloji iş aparılır. Lakin bu kimi epizodik tədbirlər vəziyyəti dəyişə bilmir. Məsələyə kompleks yanaşmanın vacibliyi gündəmdədir.

Paralel.az