Təkcə peşəkar şairlər deyil, bir çox krallar, şahlar, prezidentlər, dövlət və partiya rəhbərləri də şeir yazıb. Onlar nə üçün poeziyaya "könül veriblər?" Şöhrət üçün? Xeyr, onlar şanlı-şöhrətli olublar. Sərvət üçün? Xeyr, onlar zəngin olublar. Əlbəttə, bu suallara konkret cavab vermək çətindir. Onların arasında ilk gənclik dövründə və ömrünün son illərində şeir yazanlara daha çox təsadüf olunur. Beləliklə, bu şeirlərin çoxunda gənclik optimizmi ilə ahıllıq pessimizminin kəsişdiyini görürük.

Stalinin, Andropovun, Primakovun "poetik yaradıcılığı" haqda bir çoxlarının təsəvvürü var. Amma çox güman ki, Marksın, Hitlerin, Mussolinin arabir şeirə "üz tutmasını" çoxları bilmir. Qəribə bir təzad: İraq lideri Səddam da şeir yazıb, onu edam etdirən Buş da.  

Marksın şeirləri öz pafosu, Engelsin poeziyası yumoru ilə seçilir.

16 yaşlı yeniyetmə Soso Cuqaşvilinin (Stalinin) ilk şeirini Gürcüstanın böyük ədibi İlya Cavcavadze "İveriya" qəzetində dərc etmişdir. Amma həmin yeniyetmə sonralar şair yox, böyük bir dövlətin başçısı oldu. Bəli, 20-ci əsrin qanlı diktatorlarından biri Stalin inqilabçı olmazdan əvvəl şeir yazırdı, şair olmaq istəyirdi. Mən oxuculara onun "Səhər" şeirini təqdim edirəm.

Yəqin ki, bir çoxları İran İslam Respublikasının ilk ali dini lideri Ruhulla Musəvi Xomeyninin həm də ədəbi (poetik) yaradıcılıqla məşğul olduğundan xəbərsizdir. Onun "Eşq badəsi" ("Badey-ye eşk") adlı məcmuəsindən bir şeirini tərcümə etmişəm.

Dediyimiz kimi, İraq prezidenti Səddam Hüseyn də ədəbi yaradıcılıqla məşğul olub. Onun bir sıra nəsr nümunələri (dörd romanı) nəşr olunub. Amma diktatorun özünə yaxın dairələr "ədibin" bədii "yaradıcılıqla" məşğul olduğunu qətiyyətlə rədd edir və bildirirlər ki, həmin əsərləri onun üçün "ədəbi muzdurlar" yazıb. Oxuculara təqdim edilən şeir ilk dəfə "New York Times"də dərc olunub. Həmin şeiri məhz Səddam özü yazıb. Belə ki, şahidlərin deməsinə görə, İraq lideri son nəzm nümunəsini edamdan bir az əvvəl qələmə alıb.

Qəddarlıqda heç də öz ideya sələfləri Hitler və Mussolinidən geri qalmayan Serb Respublikasının ilk prezidenti, Bosniya serblərinin lideri Radovan Karaciçin "modern" şeirləri də diqqəti çəkir.

Sovet İttifaqının bir sıra rəhbərləri, məsələn, Baş katib Andropov və SSRİ Ali Sovetinin son Sədri Lukyanov (Osenev Anatoli təxəllüsü ilə) şeir yazıb. Rusiyanın keçmiş Baş naziri Primakov da poeziyaya biganə olmayıb. Qəribədir, Andropovu böyük əksəriyyət sərt xarakterli dövlət xadimi kimi tanıdığı halda, Baş katib, sən demə, həssas qəlbə malik imiş. Xüsusən, onun xəstə arvadına yazdığı şeirlər diqqəti çəkir. Beləliklə, "Poetik diktatura" adlandırdığım bu silsilədə yüksək çinli dövlət xadimlərinin və siyasətçilərin şeirlərini öz tərcüməmdə təqdim edirəm.

Formez vos bataillons!
aux armes, citoyens!
("Vətəndaşlar, silaha doğru!
Birləşin batalyonda!"
("Marselyoza")

(Montanyar - Böyük Fransa inqilabı zamanı yaranmış siyasi partiya, mənası - yüksəklikdə, dağlarda yaşayanlar).

Müəllif həmin yazıda cəhənnəmə vasil olanların "iblisə" qarşı qiyam qaldırmasını da təsvir edir. Sən demə, dünyanın ən müdrik insanları cəhənnəmə toplaşıbmış.

Cənnətdə gəzən zaman
Rəbbin qatı düşmanı,
Bir həyəcan bürüyür
O yeraltı dünyanı.
Üsyanın alovları,
Sarır hər yanı təmiz.
Qiyamçılar qışqırır:
"Üzə çıx, görsən, İblis!"

Bir dəstə üsyançıya
Hegel rəhbərlik edir,
Volterin başı üstdə
nəhəng zopa titrəyir.
Danton dəlidir sanki,
Edelman ondan dəli.
Napolen qışqırır:
"Ehey, haydı, irəli".

O dövrdə Almaniyada bədii ədəbiyyat, yaxınlaşan inqilabı hazırlamaq vasitəsi hesab olunurdu. Sənətkar sözü ideoloji mübarizənin ən vacib sahəsi idi. Buna görə də, belə hesab olunurdu ki, bir inqilabçının formalaşması ədəbiyyatdan, sənətdən kənarda baş tuta bilməz. K.Marks və F.Engels klassik alman fəlsəfəsi ilə yanaşı, həm də klassik alman ədəbiyyatının yaratdığı şəxsiyyətlərdir.

İosif  Stalin
(1879-1953)

Səhər

Çəhrayı bir qönçə açdı
Bənövşənin yaxasında.
Əsən mehlə oynayaraq
Zanbaq "çıxdı" yuxusundan.

Buludların üstdə uçan
Quşcuğaz da cilvələndi.
Bülbül kollar arasından
Həzin-həzin nəğmə dedi:

"Çiçəklən, ey Gürcüstanım,
Qoy sülh olsun nəsibimiz.
Gənc dostlar, yaxşı oxuyun,
Yurda şöhrət gətirin siz!"
(Qromov E.S. "Stalin: İskusstvo i vlastğ". M., 2003, S. 27; RQASPİ, F. 558, D. 669, L. 46-47).

Benito Mussolini
(1883-1945)

Sonet

Sahillər gülürdü məsum rənglərdə,
Bir də ki, məxməri otlar içində.
Baharsa onlara su zanbağında
Sərin su verirdi parlaq biçimdə.

Sahillər gülürdü. Lap uzaqlardan
O gəldi, özüylə nəğmə gətirdi.
Çiçəklər şehlərlə yuyulan zaman
Almaztək parlayıb səpdi ətrini.

Sahillər gülürdü, baharsa yenə 
Oxudu sehrli nəğmələrini.
Nağıla bənzəyən yaşıl vadidə
Sevinclə oxudu, atıb qəmini.
Dahi Bokkerini, zərif musiqi
Səsləndi, dilləndi - düşündük səni.

Adolf Hitler
(1889-1945)

Mən tez-tez 

Sərt gecələrdə əsrarlı cığırlarla
Meşənin içində gizlənmiş
Votan ağacına sarı gedirəm
Gedirəm lalların ittifaqını yaratmaq üçün
Misteriya qanında nəfəs alaraq
Taleyin faciəsini daşıyaraq
İnləyən qəpələrin parçaladığı 
Gecənin zülmətində batmaq üçün.
Və bizi 
Yuxulardan oyadanların hamısı
Heçnəyə çevrildilər həmin gecə
İşıq onların qəlbini polad atəşdə əritdi,
İşıq onların bədənini parçaladı 
Və şəhərlərin külünü örtən solğun parıltı
Stalamitlərin göz yaşları kimi
Birdəfəlik zülmətə gömüldü.
Və Layiqli düzlükdən ayırıb saxta Yalanı  
Mən hər sözün tuta bildim məğzini, duydum həyatı:
Belə ki, ədalət alicənabların nəfinədir.
- Votan yalnız onlara verir ən ali mükafatı.

(Adolf Hitler. 
1915-ci il. Birinci cahan müharibəsi səngərlərində)

Xo Şi Min
(1890-1969)

("Məhbus dəftəri"ndən)

"Budur qapı açıldı - külək doldu içəri,
Boylandıq kameradan - baxdıq 
səmaya sarı.
Siz ey göyün üzündə uçan azad ruhumuz,
Məhbəsdə nələr olur - bunu bilirsiz barı?"

"Biz Payız bayramını keçiririk məhbəsdə,
Külək ilə Ay bizə yalnız kədər gətirir.
Mən bu payız Ayını görmək istəməsəm də,
Ürəyim də, gözüm də göylərdə onu gəzir".

"Soyuq payız gecəsi - nə yorğan var, nə döşək,
Yatağıma girmişəm, uyumaq istəyirəm.
Böyük yarpaqlar üstdə Ay işığı parlayır,
Böyük Ayı bürcüsə boylanır şəbəkədən".

parlayardın.

Çətin anda sən məni mehinlə sakit eylə,
Əgər qorxu gələrsə, ruhuma güc verərsən.
Doğma Bəəz çiçək açır yaşıl budaqda hələ,
Dərman yox, ağ qızılgül sağaldıb bizi bəzən.

Düşmən min hiylə ilə tələ qurubdur bizə,
Onlar əyri çevrədən buraya açıblar iz.
Fəqət onların başı boşdur, sözləri hərzə, 
Bununçün məhkumdurlar onlar ölümə gec-tez.

Pas metalı yeyən tək, dağıdıb bu zülməti,
Günahkarı məhv edər öz günahı anbaan.
Düşmənlə vuruşmaqdan heç kəs bezməyib qəti,
Bizim döyüş ruhumuz sönə bilməz heç zaman.

Şərəfini ən ağır döyüşlərdə qoru sən,    
Ruh üçün bundan yaxın, bundan doğma yox nəsə.
Bu yadları düşmənlər gətirib, sən bilirsən,
Biz onları ağladıb əzərik bir nəfəsə.

Biz açıb sinəmizi qarşılarıq qurdları,
Belə qanlı döyüşdə ölüm də düşməz yada.
Allahın köməyiylə biz bu cəbhəni yarıb
Ağır zərbə vurarıq qəvi düşmənə, yada.

Yadlar qalib olarmı, xalq sevmirsə onları?
Bir taleni yaşadıq xalqla - bu, bəsdir mənə.
Çətin gündə firqəmiz yarar qaranlıqları,
Mən isə öz canımı qurban edim  Vətənə.

Belə bir çətin anda seçim etmək  çətindir,
İndi tökülən qanın dəyəri yoxdur, anla.
Amma biz diz çökmərik, mənim xalqım mətindir,
Biz düşmənə qarşı da döyüşmüşük  vicdanla.

Səfərmurad Niyazov (Türkmənbaşı)
(1940-2006)

Rifahla yaşasın qoy türkmən xalqım

Rəhminlə şad eylə xalqımı, Allah!
Daim çiçəklənsin türkmən xalqım.
Sənə baş əyirəm, mən ana torpaq,
Daim çiçəklənsin türkmən xalqım,
Qoy mənim yolumla getsin irəli!

Göylərə yüksəlsin, qoy sənin başın,
Xoşbəxt ömür sürsün hər vətəndaşın,
Qoy gülsün-sevinsin torpağın, daşın,
Daim çiçəklənən türkmən xalqım,
Əsrdən - əsrə səadət daşı.

Quştək qanad açsın o yaşıl bayraq,
Günəş də bu xalqdan qoy açsın qucaq,
Nağıllar, dastanlar aparsın soraq
Daim çiçəklənsin türkmən xalqım,
Onu hifz eləsin qadir Allahım.

Bir vaxt nə düşündü ahıl, ixtiyar,
Fəraqi pisədi hərbi o ki var,
İndi azad, gözəl bir ölkəmiz var,
Daim çiçəklənsin türkmən xalqım,
Bizi qadir Allah hifz etsin daim.

Ocaq bir olarsa gurdur türkmən,
Aslandır, comərddir, ərdir türkmən,
Səmalar oğludur, sirdir türkmən,
Daim çiçəklənsin türkmən xalqım,
Günəşə yüksəlsin türkmən xalqım.

Radovan Karaciç
(1945-1992)

Mən artıq tükənməkdəyəm-
əsəbdən əsən dodaqlarda tüstülənən
siqarek kimi,
məni hər yerdə axtarırlar,
mənsə bu dünyanı tərk etməyin 
uğurlu bir şansı sayaraq
doğan şəfəqi gözləyirəm,
Xilaskarın mənə verdiyi 
heyrətamiz bir imkandan imtina edərək -
ağlın çıxartdığı
gözlənilməz təsəvürə söykənərək
səhər bombasını 
tənha dama atmaq istəyindən daşınaraq
gözləyirəm 
sübh şəfəqini.

Corc Buş (kiçik)
(1946)

Güllər qıpqırmızı, bənövşələr masmavi, 
səninçün darıxmışam, yorğan altda gizlənən kiçiciyim.
Güllər qıpqırmızıdır, mənsə çox kədərliyəm,
yaraşıqlı fransızın səni öpməsini seyr edirəm matdım-matdım.
İtlər və pişiklər də darıxırlar səninçün,
Barney hələ də qəzəblidir sənin əlindən indi,
o, sənin ayaqqabını yedi.
Mənim əzizim, uzaqlıq böyük maneə imiş, 
deyim ki, sənə.
Növbəti dəfə macəra istəsən 
sadəcə enərsən təyyarə 

Corc Buş (kiçik)
(1946)

Güllər qıpqırmızı, bənövşələr masmavi, 
səninçün darıxmışam, yorğan altda gizlənən kiçiciyim.
Güllər qıpqırmızıdır, mənsə çox kədərliyəm,
yaraşıqlı fransızın səni öpməsini seyr edirəm matdım-matdım.
İtlər və pişiklər də darıxırlar səninçün,
Barney hələ də qəzəblidir sənin əlindən indi,
o, sənin ayaqqabını yedi.
Mənim əzizim, uzaqlıq böyük maneə imiş, 
deyim ki, sənə.
Növbəti dəfə macəra istəsən 
sadəcə enərsən təyyarə gəmisinə.

Paralel.az